การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อกล้วยไม้
กล้วยไม้ (orchid) เป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยวกล้วยไม้ในธรรมชาติที่นักพฤกษศาสตร์ตรวจสอบชื่อถูกต้องแล้วมีอยู่ไม่น้อยกว่า 25,000 ชนิด และพันธุ์ ลูกผสมชนิดใหม่และจดทะเบียนอีกกว่า 30,000 ชนิด ในจำนวนนี้เป็นกล้วยไม้พันธุ์พื้นเมืองไทยที่ ตรวจสอบรายชื่อถูกต้องแล้วถึงปี 2543 มีอยู่ถึง 1,125 ชนิด
ประวัติการปลูกเลี้ยงกล้วยไม้ในประเทศไทย
ประเทศไทยมีการปลูกเลี้ยงกล้วยไม้มานานดังเช่นในปี พ.ศ. 2380 นายเฮนรี่ อาลาบาสเตอร์ (ต้นสกุล เศวตศิล) ได้ปลูกเลี้ยงกล้วยไม้อย่างถูกวิธีและในปี พ.ศ. 2477 มีผู้นำกล้วยไม้ลูกผสมพันธุ์ มาดามปอมปาดัวร์ มาปลูกเลี้ยงเป็นธุรกิจกล้วยไม้ ตัดดอกเป็นครั้งแรก จนกระทั่งปัจจุบันประเทศไทยเป็นแหล่งปลูกกล้วยไม้ตัดดอกที่มีมูลค่าการส่งออกออกมากที่สุดในโลก มีมูลค่าปีละกว่า 2,500 ล้านบาท ซึ่งกล้วยไม้เหล่านี้ขยายพันธุ์โดยการเพาะเลี้ยง เนื้อเยื่อทั้งสิ้น โดยมีเทคนิคต่าง ๆ ดังนี้
การเพาะเมล็ดกล้วยไม้
การเพาะเมล็ดกล้วยไม้สกุลต่าง ๆ เกี่ยวข้อง โดยตรงกับอายุของฝักกล้วยไม้ที่นำมาเพาะ เช่น อายุฝักหลังการผสมเกสรของกล้วยไม้สกุลหวาย และออนซิเดียมควรมีอายุ 60 วัน ม้าวิ่ง 65 วันฟาแลนนอปซิส แมลงปอ และแวนด้า 70 วัน เอื้องกุหลาบ และ แคทลียา 80 วัน
วิธีการ
1. ล้างฝักให้สะอาด แช่ฝักด้วยเอธิลแอลกฮอล์ 70 เปอร์เซ็นต์ เป็นเวลา 1 นาที
2. จุ่มฝักในเอธิลแอลกอฮอล์ 95 เปอร์เซ็นต์ ลนไฟให้ไฟลุกนอกเปลวตะเกียง
3. ตัดหัวท้ายฝักกล้วยไม้ และผ่าฝักตามยาวออก เป็น 2 ส่วนใช้ปลายปากคีมขูดเมล็ดออกจากฝัก
4. นำเมล็ดไปเพาะเลี้ยงในอาหารสังเคราะห์แข็งหรือเหลวสูตร Vacin & Went (1949) ที่เติมน้ำมะพร้าว 15 เปอร์เซ็นต์ ภายใต้อุณหภูมิ 25±3 องศาเซลเซียส แสง 1,000-2,000 ลักซ์ หรือไม่ให้แสง
5. ย้ายเปลี่ยนอาหารทุก 2-3 เดือนจนได้ต้นที่มีรากสมบูรณ์
6. ย้ายออกปลูกในสภาพภายนอก
การเพาะเลี้ยงก้านช่อดอกกล้วยไม้
การเพาะเลี้ยงก้านช่อดอกกล้วยไม้ที่มีตา ของกล้วยไม้สกุลต่าง ๆ เช่น สุกลม้าวิ่ง เอพิเดนดรัม และ ฟาแลนอปซิล
วิธีการ
1. เลือกก้านช่อดอกกล้วยไม้ที่มีตา
2. ตัดก้านช่อดอกออกเป็นท่อน ๆ แต่ละท่อนมีข้อและตา และล้างให้สะอาด
3. แช่ในเอธิลแอลกอฮอล์ 70 เปอร์เซ็นต์เป็นเวลา 30 วินาที
4. แช่ในน้ำยาไฮเตอร์ 10 เปอร์เซ็นต์ เป็นเวลา 15 นาที ลอกกาบหุ้มตาออกให้หมด
5. แช่ในน้ำยาไฮเตอร์ 5 เปอร์เซ็นต์เป็นเวลา 1 นาที
6. ล้างด้วยน้ำนึ่งฆ่าเชื้อ ตัดปลายทั้งสองข้างของก้านช่อดอกที่ถูกไฮเตอร์กัดทำลายออก
7. นำก้านช่อดอกเพาะเลี้ยงในอาหารสังเคราะห์เช่นเดียวกับการเพาะเมล็ดในข้อที่ 5
8. ตาเจริญเป็นต้นที่มีรากสมบูรณ์ใช้เวลาประมาณ3 เดือนจนได้ต้นที่มีรากสมบูรณ์
9. ย้ายออกปลูกในสภาพภายนอก